แหล่งโบราณคดีบ้านพรหมทินใต้

แหล่งโบราณคดีบ้านพรหมทินใต้

บ้านพรหมทินใต้ หมู่ที่ 11 ตำบลหลุมข้าว อำเภอโคกสำโรง จังหวัดลพบุรี

     การศึกษาแหล่งโบราณคดีพรหมทินใต้เริ่มเมื่อปีพ.ศ. 2529 โดยกรมศิลปากร ได้เข้ามาทำการสำรวจเมืองโบราณในเขตจังหวัดลพบุรี ซึ่งได้พบเมืองโบราณหลายแห่งรวมไปถึงเมืองโบราณบ้านพรหมทินใต้ จากการสำรวจครั้งนั้นพบหลักฐานประเภทเศษภาชนะดินเผาตั้งแต่เนื้อธรรมดาจนถึงเนื้อแกร่ง ไม่มีการตกแต่งมากนัก(สันนิษฐานว่าภาชนะผลิตขึ้นในชุมชน) และยังพบเครื่องถ้วยแบบจีนสมัยราชวงศ์เหม็ง ภาชนะรูปแบบไหขอม เครื่องเคลือบจากกลุ่มเตาศรีสัชนาลัย    รวมทั้งยังพบบันทึกภาษาบาลี อักษรปัลวะ(พุทธศตวรรษที่ 11-12) และอักษรหลังปัลวะ(พุทธศตวรรษที่ 13)

     พ.ศ. 2534  กรมศิลปากรได้ดำเนินการขุดค้นภายในวัดพรหมทินใต้  บริเวณด้านข้างพระอุโบสถหลังเก่าโดยได้ทำการบูรณะพระอุโบสถหลังเก่า ซึ่งเป็นพระอุโบสถในสมัยอยุธยา
     พ.ศ. 2547  ภาควิชาโบราณคดี    คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้นำนักศึกษาพร้อมด้วยคณะอาจารย์มาทำการขุดค้นภาคสนาม    โดยขุดค้นบริเวณด้านทิศตะวันตกของพระอุโบสถหลังเก่าวัดพรหมทินใต้  และได้มีการดำเนินการขุดค้นต่อเนื่องอีก 2 ครั้ง    ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัย 'โบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในพื้นที่ชายขอบของภาคกลาง    : กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีในเขตที่สูงของจังหวัดลพบุรี' ซึ่งมี    ผศ.ดร.ธนิก เลิศชาญฤทธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี    มหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นผู้ควบคุมและดำเนินการวิจัย  
     พ.ศ. 2550  ได้มีการดำเนินการขุดค้นวิจัยต่อโดย    ผศ.ดร.ธนิก เลิศชาญฤทธ์ และคณะวิจัย ซึ่งทำการขุดค้นเพิ่มเติมได้พบหลุมฝังศพมนุษย์มี โครงกระดูกมนุษย์ และแม่พิมพ์สำหรับผลิตทองแดง(ขนาดเล็ก)

     จากการสำรวจและการขุดค้นอย่างเป็นระบบในแหล่งโบราณคดีพรหมทินใต้ รวมทั้งการตรวจสอบโบราณวัตถุเช่น    เหรียญทวารวดี จารึก ที่มีชาวบ้านนำมามอบให้ และจากการศึกษาชั้นดิน พอสรุปได้ว่ามี 3 สมัยดังนี้
     สมัยที่ 1  เป็นสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย    ซึ่งรวมถึงยุคสำริดตอนปลายและยุดเหล็ก    หลักฐานที่พบได้แก่โครงกระดูกมนุษย์ สิ่งที่พบร่วมกับโครงกระดูก    เช่น ภาชนะดินเผารูปทรงต่างๆ (เกือบทั้งหมดมีการตกแต่งผิวด้วยการขัดมัน)    เครื่องมือเหล็ก กำไรสำริด ลูกปัด แวดินเผา เป็นต้น หลักฐานเหล่านี้พบอยู่ในชั้นดินล่างสุดเท่าที่มีการขุดค้นในขณะนั้น    จากการกำหนดอายุเคลือบฟันสุนัขซึ่งพบรวมกับโครงกระดูกมนุษย์อยู่ระหว่าง 2,500-3,000 ปีมาแล้ว
     สมัยที่ 2  เป็นช่วงที่มีการใช้พื้นที่ต่อเนื่องยาวนานที่สุด ชั้นดินหนาเฉลี่ยประมาณ 100 เซนติเมตร    เป็นชั้นที่วางตัวอยู่ถัดขึ้นมาจากชั้นดินก่อนสมัยประวัติศาสตร์ตอนปลาย หลักฐานที่พบจากการขุดค้นมีหลากหลายเช่น ภาชนะดินเผาแบบต่างๆ โดยเฉพาะภาชนะแบบมีสัน ลูกปัดแก้ว    เบี้ยดินเผา ชิ้นส่วนพวยกา หินดุ ฯลฯ (ราวพุทธศตวรรษที่ 11-13) นอกจากนี้ยังมีการค้นพบเหรียญตามแบบทวารวดี    และจารึกภาษาบาลี กำหนดอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 11-12
     สมัยที่ 3  หลักฐานที่พบได้แก่ ซากโบราณสถานก่อด้วยอิฐ(อุโบสถและเจดีย์) เครื่องปั้นดินเผาเนื้อแกร่ง เครื่องถ้วยสังคโลก    เครื่องถ้วยจีนและเครื่องเคลือบสีน้ำตาลแบบสุโขทัย เป็นต้น    สันนิษฐานว่าน่าจะมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 19-22

     เมืองโบราณบ้านพรหมทินใต้  ถูกสร้างซ้อนทับลงบนเมืองสมัยโบราณสมัยทวาราวดี เมืองพรมทินใต้ผังเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมคางหมู  มีคูน้ำคันดินล้อมรอบ ตัวโบราณสถานอยู่ตรงกลาง มีลำน้ำโพนทองไหลผ่านทางทิศตะวันออก  เนินดินปลูกไร่พริกและไถปรับทำการเกษตร ปัจจุบันคงเหลือร่องรอยแนวอิฐทางทิศใต้ เเละคูเมืองเดิมบ้างทางทิศตะวันออก  ราษฎรส่วนใหญ่มีเชื้อสายลาว ซึ่งอพยพมาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  เข้ามาตั้งถิ่นฐานประมาณ 100 กว่าปีมาแล้ว  ต่อมาได้สร้างวัดและโบสถ์ทับลงไปบนซากโบราณเดิม ภายหลังถูกไฟไหม้จนหมดจึงได้สร้างอาคารไม้สังกะสีขึ้นแทน ในปี พ.ศ. 2543 หน่วยศิลปากรที่ 1 ลพบุรี ได้ทำการขุดแต่งตัวเนินดิน  พบว่าโบราณสถานแห่งนี้ี่เป็นพระอุโบสถ์ในสมัยอยุธยา ซึ่งสร้างทับลงไปบนโบราณสถานสมัยทวาราวดี  ด้านหลังพระอุโบสถพบแนวอิฐและฐานพระสถูปสมัยทวาราวดี ซึ่งอยู่ในระดับที่ต่ำกว่าพระเจดีย์รายอีก  3 องค์ ซึ่งสร้างในสมัยอยุธยาและใต้ฐานพบฐานเสมาเดิม 5 ฐาน ใบเสมา พระพุทธรูปหินทราย ภาชระดินเผา กระปุก ขวด แจกันเคลือบสีน้ำตาล  เศษกระเบื้อง กาบกล้วย กระปุกสังคโลก  บ้านพรหมทินใต้ จึงเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของมนุษย์มาตั้งต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์  ต่อมาพัฒนาเป็นชุมชนเมืองสมัยประวัติศาสตร์ที่มีการสร้างคูน้ำคันดินล้อมรอบ รับอิทธพลวัฒนธรรมอินเดียในราวพุทธศตวรรษที่  11-16 ได้พบจารึกอักษรปัลลวะ ภาษาบาลีและสันสกฤต เหรียญเงิน ลูกปัด เป็นต้น และนอกจากนี้ยังมีการขุดค้นพบโคลงกระดูกมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์บริเวณด้านหลังโบราณสถานแห่งนี้และพบหลักฐานต่างๆ เช่น  เศษภาชนะดินเผา แหวน ลูกปัด กำไล และหยก กระูดูุกสัตว์ที่ฝังไปกับศพ





วัดพรหมทินใต้ นับว่าเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของจังหวัดลพบุรี มีสถานที่น่าสนใจ  3 แห่งในสถานที่เดียว เช่น

»» หลุมขุดค้นทางโบราณคดีขุดพบโครงกระดูกในหลุมสำรวจที่มีความลึกประมาณ  5-6 เมตร
»» โบราณสถานเมืองเก่าพรหมทิน
»» พิพิธภัณฑ์วัดพรหมทินใต้ ซึ่งเป็นสถานที่เก็บและรวบรวมวัตถุโบราณชนิดต่างๆ ที่ขุดค้นพบ ในสถานที่แห่งนี้มากกว่า 300 ชิ้น และวัตถุโบราณที่สำคัญที่สุดของวัด เป็นพระพุทธรูปที่ทรงคุณค่ามีพุทธลักษณะที่งดงามที่มีไม่กี่องค์ในประเทศไทยคือ "พนัสบดี" หรือมีชื่อเต็มว่า "พระพนัสบดี  ศรีทวารวดี"

     การเดินทางใช้เส้นทางเริ่มจากตัวเมืองลพบุรี ถนนพหลโยธินสายลพบุรี-โคกสำโรง จะผ่านบ้านสระพานนาคและบ้านสระพานจันทร์  เมื่อใกล้ถึงจะเห็นภูเขาเตี่ยๆ ชื่อว่า 'เขาทับควาย' เป็นภูเขาที่มีตำนานเกี่ยวกับเมืองลพบุรี และซ้ายมือจะมีป้ายบอกทางไปบ้านพรหมทินใต้ เลี้ยวซ้ายเข้าไปประมาณ  3-4 กิโลเมตร จะถึง วัดพรหมทินใต้สำหรับผู้ที่สนใจเข้าเยี่ยมชมการขุดค้นและศึกษาแหล่งโบราณคดีบ้านพรหมทินใต้ สามารถเยี่ยมชมได้ทุกวันไม่เว้นวันหยุดราชการ และหากต้องการเข้าชมเป็นหมู่คณะกรุณาติดต่อ    คุณสุวรรณ์ ตรีทศ โทร.081-2547586 หรือผู้ใหญ่ สมควร แย้มชุมพร โทร.087-1178579 หรือ    ผศ.ดร.ธนิก เลิศชาญฤทธิ์ โทร.089-4808413