Page 9 - วารสารวัฒนเทพ (วารสารรายปี ปีที่ 1 ฉบับที่ 1 เมษายน 2564 - มีนาคม 2565)

สรรพตำราสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช: บทวิเคราะหเบื้องตน

๑
ปรีดี พิศภูมิวิถี0
รัชกาลสมเด็จพระนารายณมหาราช (พ.ศ. ๒๑๙๙ - ๒๒๓๑) เปนชวงเวลาที่มีความ
เปลี่ยนแปลงครั้งใหญของประวัติศาสตรกรุงศรีอยุธยา เพราะเปนชวงเวลาที่มีการเปดรับ
ความเปนตะวันตกทั้งสิ่งที่เปนรูปธรรมและแนวคิดนามธรรมที่ปรากฎในเห็นผานแนวคิดการ
ยอมรับและเรียนรู ซึ่งเปนการแสดงใหเห็นการมีตัวตนของโลกตะวันตกและสิ่งที่แปลกใหม
ในสายตาตะวันออก สมเด็จพระนารายณมหาราชนั้นทรงสืบทอดการเรียนรูในแบบจารีต
ประเพณีเดิมมากอน แมวาในชวงรัชสมัยกอนหนานั้นราว ๑๐๐ ป จะปรากฏชาวตางชาติเขา
มาบางแลวก็ตาม แตก็ยังคงอยูภายใตรูปแบบการปกครองและอาณัติของสยาม ดวยจำนวน
ที่เล็กนอยและกิจกรรมทางเศรษฐกิจยังไมไดปรากฏชัดเจนนัก ทำใหชาวตางชาติกลุมเล็ก ๆ
ยังไมมีบทบาทสำคัญในสังคมอยุธยา
ความเปลี่ยนแปลงสำคัญเกิดขึ้นเมื่อสมเด็จพระนารายณมหาราชทรงขึ้นครองราชย
ในพุทธศักราช ๒๑๙๙ และไดทรงไววางพระราชหฤทัยใหชาวตางชาติเขามามีบทบาทในราช
สำนัก และในระบบเศรษฐกิจเพิ่มมากขึ้น เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู และถายทอดความรู
ตาง ๆ เฉพาะความรูที่เกิดขึ้นใหมในรัชกาลของพระองคนั้น ไดถูกนำมาผสานกับความรูดั้งเดิม
ของชาวสยาม และเกิดมุมมองสำคัญในการสืบทอดหรือจัดการองคความรูขึ้นอยางเปนระบบ
เชน เมื่อเกิดโรงเรียนสอนศาสนาคริสตของมิชชันนารีขึ้น ก็เกิดการตื่นตัวในการศึกษาแบบ
สยาม เปนตน ความรูแบบสยามในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราชจึงเปนความรูที่ถูกทาทาย
จากตะวันตก และในขณะเดียวกันก็ตองแสดงใหเห็นใหไดวาความรูนี้มีพลังมากกวาความรู
ที่มาใหม การเกิดขึ้นของสรรพตำราจึงมีความจำเปนและมีที่มาที่ไป โดยไมไดเกิดขึ้นแบบ
ลอยตัว อยางไรก็ดี การวิเคราะหเหตุการณทางประวัติศาสตรที่สำคัญจำเปนตองศึกษาบริบท
แวดลอมไปพรอมกันดวย หากสันนิษฐานวาในชวงรัชกาลสมเด็จพระนารายณมหาราชเกิดการ
สราง “ตำรา” แบบใหมขึ้นมานั้น ก็อาจใชชวงเวลาในรัชสมัย ๓๒ ป เปนตัวแบงการเกิดขึ้น
ของตำราตาง ๆ ไดดังนี้

๑. องคความรูในชวง ๑๐ แรก (พ.ศ. ๒๑๙๙ - ๒๒๐๙)
ในชวงแรกของรัชกาลสมเด็จพระนารายณมหาราช แมวาจะเกิดการเปลี่ยนแผนดิน
อยูหลายครั้งในปเดียวกันก็ตาม สมเด็จพระนารายณมหาราชก็ทรงพระบรมเดชานุภาพและ
เปนที่ยอมรับทั่วไปถึงพระอัจฉริยภาพความเปนผูนำ และพระวิสัยทัศนที่ทรงพัฒนาประเทศ
ทรงเลือกใชความรูจากผูคนกลุมใหมที่ถูกเลือกเขามาเปนทหารคนสนิทของพระองค แทนที่
การใชเพียงความรูดั้งเดิมที่อาจไมเพียงพอตอการสรางความมั่นคงใหกับพระราชบัลลังก

๑ รองศาสตราจารย ดร. สาขาวิชาศึกษาทั่วไป คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล

1
1